Vogel van de week
Door Hans Peeters
Vogelgeluiden maken je blij. De veldleeuwerik maakt je héél blij. Oké, oké ik weet het; het mooiste vogelgeluid is dat van de grutto. Maar de veldleeuwerik komt toch zeker in de top drie. Althans bij mij.
Muzikale vlieger
Vanaf de grond stijgt de veldleeuwerik loodrecht de lucht in. Als een vlieger die opgelaten wordt, klimt hij hoger en hoger. Ondertussen laat hij zijn muzikale klanken over de aarde neerdwarrelen. Dat veldleeuweriklied is niet eenvoudig in woorden te vatten. Klinkt een beetje als prriet-prlie-prut-uut en prrieh-e. Dat alles veelvuldig en snel achter elkaar herhaald met heel veel zachte rollende en fluitende tonen. Tussendoor strooit hij dan ook nog wat imitaties van andere weidevogels. Het is zó mooi!
Voorjaar
“Op 8 februari belde Gerrit Gerritsen me en vroeg: ‘Wat ben je aan het doen?’ Ik antwoordde: Ik hoor de veldleeuwerik,” vertelt boer Murk. “De ljurk luidt het voorjaar in en elk jaar als je de eerste hoort, is dat een bijzonder moment. Ook op Gruttoland.”
Murk herinnert zich dat er vroeger heel wat meer veldleeuweriken waren. Ze vlogen met tientallen rond langs de Slachtedijk in Wommels, waar Gruttoland is gelegen. Maar zoals in heel Nederland zijn hun aantallen ook in dit deel van Friesland gekrompen.
Zangposten
Gelukkig broeden er elk jaar op Gruttoland meerdere paartjes. “Daar gaan we tenminste vanuit. Ieder zingend mannetje bezet wel een territorium, maar hoeft niet per se gepaard te zijn,” aldus Murk. “We tellen de zingende mannetjes op hun zogenaamde zangposten, maar we zoeken niet naar nesten. Die liggen goed verstopt tussen het gras en het risico dat je de boel verstoort op vertrapt, is veel te groot. In 2011 telden we 2 zangposten op Gruttoland. In 2019 waren dat er 3, in 2020 – 6 en dit jaar zelfs 8. Dat zijn dus hele mooie aantallen voor Nederlandse begrippen.”
Vrije val
In de Lage Landen heeft de veldleeuwerik de afgelopen vijftig jaar een dramatische vrije val meegemaakt. In de jaren zeventig was de veldleeuwerik de meest verbreide broedvogel van Nederland en werd het aantal broedparen voorzichtig geraamd op 500.000 – 750.000. De landelijke broedpopulatie in 2013 – 2015 wordt geschat op 35.000 – 45.000 paren. Inderdaad minder dan 10% van wat het was. Uit de laatste berichten blijkt dat er sinds 1980, 68 miljoen veldleeuweriken minder zijn in de EU. Aantallen waarbij je je geen voorstelling meer kunt maken.
Geluksvogels
De meeste veldleeuweriken nestelden vroeger in grasland. U weet wel in die kruidenrijke weilanden van toen met volop pinkster- en boterbloemen en andere geurende kruiden. Waar koeien graasden, ruige stalmest over het land uitgestrooid werd en waar je natte voeten kreeg als je door de wei liep. Behalve veldleeuweriken broedden er ook grutto’s en tureluurs. Baltsten kemphanen op hun toernooiplaatsen en schoten watersnippen voor je voeten weg. Eigenlijk precies zoals het nu nog bij boer Murk is. Hier lijkt de tijd te hebben stilgestaan. Dat hebben de weidevogels, inclusief de veldleeuwerik, in de gaten en daarom zijn ze hier. En wij? Wij zijn grote geluksvogels dat we hiervan mogen genieten.
Veldleeuwerikpaspoort
Wetenschappelijke naam: Alauda arvensis
Friese naam: Ljurk
Herkenning: bruin gestreepte en gevlekte zangvogel; geen verschil tussen ♂ en ♀
Lengte: 16 – 18 cm, kleiner dan een spreeuw
Spanwijdte: 30 – 36 cm
Geluid: zeer melodieuze baltszang van♂, steeds weer herhalend met frisse rollende klanken
Voedsel: in broedseizoen insecten; ’s winters vooral granen en zaden
Gedrag: onopvallend, maar in voorjaar vliegt ♂ vanaf grond al zingend omhoog en blijft hoog in de lucht zijn lied herhalen; balts en paring op de grond
Leefgebied: graslanden, open akkergebieden, heideterreinen en duinen
Nest: van grassprietjes tussen dichte vegetatie op de grond, moeilijk te vinden
Aantal eieren: 3-5 eieren vanaf half april; 2-3 legsels per jaar
Broedduur: ♀broedt 11-12 dagen
Vliegvlug: jongen verlaten na 9-10 dagen het nest; kunnen 5-10 dagen later vliegen
Trek: onze broedvogels overwinteren in Zuid-west-Frankrijk; voorjaarstrek van januari tot april
Voorkomen: broedparen 35.000-45.000 (rondom 1970: 500.000-750.000); winteraantallen 10.000-40.000
Gruttoland: jaarlijkse broedvogel; in 2021 – 8 paar; 2011 – 2 paar
