door Hans Peeters
Je weet niet wat je ziet. Voor vogelhut de ‘Hoants’, in het Nederlands heel toepasselijk de ‘Kemphaan’, staan op nog geen 10 meter afstand, meer dan 50 kemphanen. Meest mannen met gekleurde kragen, die variëren van wit – beige – blond – lichtbruin – kastjebruin – grijs – purper en zwart. Kortom alle kleuren van de kemphanenregenboog. De doortrek van kemphanen in Gruttoland bereikt deze weken zijn hoogtepunt.
Kemphanen vlak voor de vogelfotohut Hoants
Voor veel vogelliefhebbers is de kemphaan een iconische vogel. Zijn wetenschappelijke naam Calidris pugnax betekent ‘strijdlustige strandloper’. Dat is niet voor niets. De opvallend gekleurde mannetjes strijden in het voorjaar om de gunst van een vrouwtje. Zij bezoekt de toernooiveldjes waar de gevechten plaatsvinden en kiest een machoman uit met wie ze wil paren.
Een echte machoman, honkmannetje
Kleurenpracht
Van al die verschillend gekleurde mannen, neemt ieder een eigen plaats in de rangorde op een toernooiveld in. De zwarte en donker gekleurde hanen, zogenaamde honkmannen, spelen een dominante rol. Zij maken het meest kans om met een vrouwtje te mogen paren. Lichter gekleurde haantjes bevinden zich meer aan de rand van het toernooiveld. Zij nemen genoegen met meer onervaren of jonge vrouwtjes, die nog niet tot het centrum doordringen. De witte hanen zijn zogenaamde satelietmannetjes. Zij houden zich buiten het toernooiveld op en weten vrouwtjes weg te kapen, die even aan het oog van de andere mannen onttrokken zijn. De verschillende kleuren van de hanen is genetisch bepaald. Als je eenmaal voor een dubbeltje geboren bent, word je nooit een kwartje.
Kemphaanmannen in rust
O, wat zijn ze mooi
Strijdtoneel
Een eeuw geleden waren die toernooiveldjes in Nederland geen zeldzaamheid. In Fryslân was de kemphaan een hele gewone broedvogel. In de jaren zeventig van de vorige eeuw telde alleen de Workumerwaard al acht vaste baltsplaatsen, waar geregeld meer dan 200 haantjes geteld werden. Tegenwoordig moet je kemphanenbaltsplaatsen met een zaklamp zoeken. De meeste broeden tegenwoordig in Scandinavië en Oost-Europa tot ver in Rusland. Nederland is echter nog steeds een belangrijk doortrekland. Boer Murk: “Elk voorjaar in mei kijk ik uit naar de kemphanen. De mannen hebben dan vaak al van die mooie gekleurde kragen. De aantallen lopen op van tientallen tot soms een paar honderd. Op 6 mei 2017 telde ik in Gruttoland zelfs meer dan duizend exemplaren.”
Kemphaan maakt hen het hof
Kemphanen voor een van de fotohutten
Doortrek 2024
Deze weken is het dus eenkemphanendrukte van jewelste in Gruttoland. De vogels maken zich klaar voor de grote tocht naar Polen en Wit-Rusland. Ze eten of hun leven ervan afhangt en
rusten en slapen met de kop in de veren. Bij een aantal mannen spelen de
hormonen al aardig op. Opgewonden zetten ze hun gekleurde sierkraag op en
draaien zenuwachtig rondjes om een vrouwtje heen. Sommige mannen halen alles
uit de kast en keren hun verentooi haast binnenstebuiten. Ze zien eruit alsof
ze door een bus overreden zijn. De verdeling van mannen en vrouwen is misschien
85 – 15. Als een man kans ziet om met een vrouwtje te paren, zal ie dat zeker
doen. Sommige vrouwtjes zijn dus al bevrucht als ze in hun broedgebied aankomen
en beginnen meteen met het leggen van eieren. Het hoogtepunt van de balts- en
paartijd speelt zich echter af op de toernooivelden in het broedgebied.
Kemphanen zijn bepaald niet monogaam. Een bevrucht vrouwtje zorgt voor het
nest, legsel en brengt haar jongen groot.
Honkmannetje
Kemphanentrek
“Begin juni zijn de eerste mannetjes alweer terug. Ze zijn even op en neer gevlogen naar het noorden om te paren”, vertelt Murk verder. “In de zomermaanden zien we de vrouwtjes terugkeren en vanaf augustus komen de eerste jonge vogels. Die zijn vaak goudgeel van kleur en worden wel eens verward met blonde ruiters, maar dat is een heel andere vogelsoort. In het najaar trekken ze door naar Afrika, maar er blijft ’s winters altijd wel een klein aantal hanen hier.”
Tot nu toe broedde er in Gruttoland tweemaal een hen. Dat was in 2006 en 2010, toen er beide keren net een nieuwe plas was gegraven.
Kemphanen in allerlei kleuren
Voor de fotografen en vogelliefhebbers die deze weken voor een hut of excursie ingeschreven hebben, is het wel genieten met volle teugen. Waar in Nederland heb je kans om zoveel kemphanen te zien en te genieten van hun strijdtoneel?
Het bericht Kempende kemphanen verscheen eerst op Agrarisch Natuurfonds Fryslân.